Tiroid bezi boynun ön kısmında yerleşmiş olan ve salgıladığı tiroid hormonları ile vücudun metabolizmasını düzenlemede çok önemli role sahip olan endokrin bir salgı bezidir.Tiroid bezinin çok çeşitli hastalıkları bulunabilmektedir.En sık tiroid hormonlarının salgılanmasındaki düzensizliklerle ilgili hastalıklar görülmektedir.Tiroid bezi hormonlarının fazla salgılanması ile hipertiroidizm ortaya çıkarken, yetersiz hormon salgılanması ile hipotiroidizm durumu gözlenir.Hipotiroidizm doğumsal (konjenital) olabildiği gibi, sağlıklı bir çocukta sonradan da ortaya çıkabilir.Tiroid bezinin iltihaplanmasına tiroidit adı verilmektedir.Ayrıca hayatı tehtid edici bir hastalık olan tiroid kanseri tiroid hastalıkları arasında yer almaktadır.

Tiroid bezinin sebep ne olursa olsun büyümesine guatr adı verilmektedir.Büyümüş olan tiroid bezi, fonksiyonları hakkında bilgi vermez.Guatr ile birlikte tiroid fonksiyonları; normal, artmış veya azalmış olabilir.Guatr çeşitli şekillerde sınıflandırılmaktadır.Başlangıç zamanına göre doğumsal (konjenital) veya kazanılmış (edinsel) olabilirken, büyümüş guatr bezi ile birlikte nodül olmasına göre nodüllü yada nodülsüz olarak sınıflandırılabilmektedir.Çocuklarda tiroid nodülleri nadir olarak görülür.En sık kullanılan gruplandırma sporadik ve endemik guatr sınıflandırmasıdır.

 Sporadik guatr

grubunda; annenin gebelikte fazla iyot alması, annenin gebelikte antitiroid ilaç kullanması ve annede hipertiroidi olmasına bağlı bebekte ortaya çıkan guatr durumları, ayrıca çocukta tiroid hormon sentezinde defektler bulunması, tiroid bezinin anormal yerleşimi, fazla iyot alınması, guatr yapıcı ilaçların kullanımı ve tiroid bezinin iltihaplanması ile ortaya çıkan guatr ile vücudun tiroid bezine karşı salgıladığı çeşitli moleküller nedeniyle ortaya çıkan Hashimoto tiroiditi yer almaktadır.

 Endemik guatr

grubunda ise en sık guatr nedeni olan iyot eksikliğine bağlı guatr bulunmaktadır.Tiroid hormonlarının sentezinde en önemli yapı taşı olan iyot, toprakta ve sularda yaygın olarak bulunmaktadır ve buralardan hayvansal ve bitkisel yiyeceklere geçmektedir.İnsan vücudu bu molekülü mutlak olarak dışardan almak zorundadır.Özellikle deniz ürünleri iyot yönünden zengindir.Ancak dünyanın her yerinde iyot eşit olarak dağılmamıştır.Bazı bölgeler iyot açısından zenginken, bazı coğrafi bölgeler özellikle yüksek dağlık kısımlar iyot yönünden çok fakirdir.İyodun eksik olduğu bölgelerde iyot eksikliği hastalıkları ve guatr sık olarak görülür.

Vücudun iyot gereksinimi, kişinin içinde bulunduğu fizyolojik döneme göre değişmektedir.Örneğin gebelik, emzirme ve hızlı büyüme dönemlerinde iyot ihtiyacı artabilmektedir.Genel olarak günlük alınması gereken iyod miktarı 90-200 mg arasında değişmektedir.

İyot alımının yetersiz olduğu bölgelerde tiroid bezi çalışma düzenini hızlandırır, idrarla iyot atılımı oldukça azalır ve bu hızlı çalışma düzeni tiroid bezinin büyümesine neden olur.Hızlı çalışan tiroid bezi organizmanın gereksinimini karşıladığı sürece guatr dışında ayrıca bir patoloji gözlenmez.Ancak gereksinimleri karşılamadığı durumlarda eksikliğin derecesine göre değişik ağırlıkta hipotiroidi bulguları ortaya çıkar.İyot eksikliğinin en ağır formu ağır hipotiroidi bulguları ve ağır zeka geriliğinin gözlendiği kretenizm durumudur.

İyot eksikliği; guatr, kretenizm ve guatr dışında cücelik, sağırlık, doğumsal anomaliler, felçler, bebek ve çocuk ölümlerinde artış, kadınlarda düşükler, kısırlık , okul çocukları ve erişkinlerde öğrenme, anlama ve algılama bozukları gibi daha zor tespit edilebilir durumlar ile de ilişkilidir.Bu nedenle iyot eksikliği önemli bir halk sağlığı sorunudur ve Türkiye'nin Dünya Sağlık Örgütü' ne göre orta-ağır iyot eksikliği bölgesinde yer alması nedeniyle ülkemiz için ayrıca önem arzetmektedir.

İyot eksikliğinin önemli olduğu çoğu ülkede devlet kanalıyla günlük iyot alımını arttırıcı uygulamalar yoluna gidilmektedir.Genel olarak iyot proflaksisi adı verilen bu uygulamalarda en iyi yöntem sık tüketilen besinlerin iyot yönünden zenginleştirilmesidir ve bu amaçla en sık tuz, su ve ekmeğin iyotlanması yöntemleri kullanılmaktadır.Ülkemizde 1994 yılında “İyot yetersizliği hastalıkları ve tuzun iyotlanması programı” başlatılmış ve 9 Temmuz 1998 tarih ve 23397 sayılı Resmi Gazete ile itibariyle sofra tuzlarının iyotlu olarak üretilmesi zorunlu hale getirilmiştir.

Tanı Yöntemleri:

Guatr tanısı doktor tarafından yapılan tiroid bezi muayenesi ve tiroid bezinin boyutlarının ölçülmesinde oldukça etkili ve kolay bir yöntem olan ultrasonografi ile konulabilmektedir.Ultrasonografi yardımıyla ayrıca tiroid bezinin yapısal bozuklukları, tiroidit ve tiroid içinde yerleşmiş olan nodüllerin ayırıcı tanısına gidilebilmektedir.Gerekli olan durumlarda daha tiroid bezinin sintigrafik olarak incelenmesi ve tiroid bezi ince iğne aspirasyon biyopsisi gibi daha ayrıntılı teşhis yöntemleri kullanılabilmektedir.

Guatr teşhisinin ardından tiroid bezinin fonksiyonlarını değerlendirmek amacıyla kanda dolaşan tiroid hormonları ve tiroid bezi için önemli bir uyarıcı hormon olan TSH ölçümü yapılmaktadır.Guatr en sık nedeni olan iyot eksikliği tanısı ise iyodun vücuttan en önemli atılma yolu olan idrardan iyot ölçümü yöntemi ile konulmaktadır.

Tedavi:

İyot eksikliği ve guatrın sık görüldüğü bölgelerde çocuk ve gençlerin diyetine iyot eklenmesi (iyotlu tuz kullanılması) veya yağlı iyot solüsyonlarının intramusküler (kas içi) uygulanması guatr gelişimini önler.Yaygın ve yumuşak guatrlarda L-tiroksin hormonunun kullanılması guatrı belirgin şekilde küçültür. Hastalığın sık görüldüğü bölgelerde veya enzim eksikliği gibi durumlarda tedavi sürekli olmalıdır.Guatr bası belirtilerine yol açıyorsa veya klinik ve laboratuar incelemeler tiroid kanseri kuşkusu veriyorsa tedavi cerrahidir.

Dr.Saliha KANIK

Çocuk Hastalıkları Uzmanı